23 Μαρτίου | “Πατριωτικά δάκρυα κυλούσαν στα μάγουλα”- Η Καλαμάτα ελευθερώνεται!

Από το απόγευμα της 22ας Μαρτίου έως τα χαράματα της επόμενης ημέρας, πήραν θέσεις στα υψώματα γύρω από την Καλαμάτα, 2.000 ένοπλοι της “Δυτικής Σπάρτης”. Αυτοί είχαν αρχηγούς τον Κολοκοτρώνη, τους Μούρτζινους, τους Κουμουντουράκηδες, τους Κυβέλλους, τους Χρηστέηδες και τον Παναγιώτη Βενετσανάκο. Από την άλλη πλευρά της πόλης κινήθηκαν ένοπλοι υπό τον Παπαφλέσσα, τον Νικηταρά, τον Κεφάλα και τον Αναγνωσταρά, συμπληρώνοντας τον αποκλεισμό της πόλης. Τότε μόνο ο διοικητής Αρναούτογλου κατάλαβε την παγίδα αλλά, αποκλεισμένος καθώς ήταν, δεν μπορούσε πια να διαφύγει προς την Τριπολιτσά (σημ. Τρίπολη). Αποφάσισε τότε να συγκεντρωθούν οι Τούρκοι στα σπίτια της πόλης που προσφέρονταν για άμυνα. Ωστόσο, με την είσοδο των επαναστατών στην Καλαμάτα, στις 23 Μαρτίου, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης συμβούλευσε τον Αρναούτογλου να εγκαταλείψει τις σκέψεις για αντίσταση, αφού αυτή θα ήταν μάταιη, και να παραδοθεί.

Έτσι την ίδια ημέρα ο Τούρκος διοικητής παρέδωσε με έγγραφη συμφωνία την πόλη και τον οπλισμό της φρουράς της. Το μεσημέρι, 24 ιερείς και ιερομόναχοι ευλόγησαν, μετά από συγκινητική δοξολογία, τις ελληνικές σημαίες και όρκισαν τους επαναστάτες. Η τελετή αυτή έλαβε χώρα στις όχθες του Νέδωνα, μπροστά από τη βυζαντινή εκκλησία τωνΑγίων Αποστόλων, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, ενώ ακούγονταν οι καμπάνες και οι θριαμβευτικές κραυγές των Ελλήνων.

Στη συνέχεια, έγινε σύσκεψη των οπλαρχηγών κατά την οποία συστάθηκε επαναστατική επιτροπή με το όνομα “Μεσσηνιακή Γερουσία” η οποία θα συντόνιζε τον αγώνα.

Ηγέτης της, τιμητικά, διορίστηκε ο Πετρόμπεης στον οποίο δόθηκε ο τίτλος “αρχιστράτηγος των σπαρτιατικών δυνάμεων”. Ακολούθως εκδόθηκε επαναστατική προκήρυξη, η οποία, αφού εξέθετε στην Ευρώπη τα δίκαια αίτια τα οποία παρακίνησαν το έθνος των Ελλήνων να αρπάξει τα όπλα και να απελευθερωθεί από τον τυραννικό ζυγό, ζητούσε τη βοήθειά της.Στην ίδια σύσκεψη συζητήθηκαν επίσης οι επόμενες επαναστατικές ενέργειες. Ο Κολοκοτρώνης πρότεινε να προχωρήσουν όλοι μαζί προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου, με σκοπό να προλάβουν την περαιτέρω ενίσχυση της Τριπολιτσάς, η οποία έπρεπε να είναι ο βασικός στόχος των επαναστατών. Αντίθετα, οι Μεσσήνιοι και ο Πετρόμπεης ήθελαν να πολιορκηθούν τα μεσσηνιακά κάστρα των επαρχιών Μεθώνης και Κορώνης, τα οποία αποτελούσαν κίνδυνο για τους Έλληνες των περιοχών αυτών.

Τελικά αποφασίστηκε ο Πετρόμπεης με τους πιο ηλικιωμένους προκρίτους να μείνουν στην Καλαμάτα για να συντονίζουν τις επιχειρήσεις και τον ανεφοδιασμό των αγωνιστών, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωσταράς και ο Κεφάλας να κινηθούν προς το το εσωτερικό της Πελοποννήσου και οι υπόλοιποι επαναστάτες να πολιορκήσουν τα μεσσηνιακά κάστρα.

Από την Καλαμάτα οι συγκεντρωμένοι αγωνιστές άρχισαν να εξορμούν προς διάφορους στόχους και κυρίως προς την πολιορκία της Τρίπολης μετά από πανηγυρική δοξολογία που έγινε την 23 Μαρτίου ή κατ’ άλλους την επόμενη. Για τη δοξολογία χιλιάδες κόσμου κάθε ηλικίας – οπλιτών, αμάχων, γυναικών και παιδιών – συνέρρευσαν κοντά στον χείμαρρο Νέδοντα έξω από την πόλη. Περί το μεσημέρι ήλθαν και οι πολεμικοί αρχηγοί με τις σημαίες τους. Εκεί, κοντά στον βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων κατά την επικρατούσα άποψη, συγκεντρώθηκαν 24 ιερείς και ιερομόναχοι (ο μητροπολίτης Χρύσανθος Παγώνης ήταν αιχμάλωτος στην Τριπολιτσά) φέροντες τα ιερατικά άμφια και τις άγιες εικόνες, ευλόγησαν τις επαναστατικές σημαίας και ανέπεμψαν δεήσεις υπέρ του αγώνα.

Ο Πετρόμπεης, που είχε ήδη αναγνωριστεί «αρχιστράτηγος των Σπαρτιατικών στρατευμάτων» μετά από σύσκεψη των πολεμικών αρχηγών και προκρίτων, έδωσε όρκο ότι θα αγωνισθεί μέχρις εσχάτων για την ελευθερία της πατρίδας. Ορκίστηκαν και όλοι οι πολεμιστές σηκώνοντας το χέρι. Την ίδια μέρα συστήθηκε υπό τον Πετρόμπεη και με τη συμμετοχή προκρίτων και αρχηγών της Μάνης και της Μεσσηνίας, μια δεκαμελής επιτροπή η οποία σε κάποια έγγραφα ονομάζεται «Μεσσηνιακή Γερουσία» και σε άλλα «Σύγκλητος η εν Καλαμάτα». Αυτή θεωρείται η πρώτη πολιτική εξουσία της ελεύθερης Ελλάδας. Δεν είναι απολύτως γνωστά τα πρόσωπα που μετείχαν σ’ αυτή την επιτροπή. Τις προκηρύξεις της υπογράφει μόνον ο Πετρόμπεης. Με ημερομηνία 25 Μαρτίου ο Π. Μαυρομιχάλης και η Μεσσηνιακή Γερουσία ανακοινώνουν διεθνώς με έγγραφο την κήρυξη της Επανάστασης.

Την δοξολογία στην Καλαμάτα αναφέρουν σε απομνημονεύματά τους αγωνιστές του 1821 όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Παναγιώτης Παπατσώνης, ο Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), ο Σπηλιάδης κ.ά. Περισσότερες λεπτομέρειες αναφέρει ο Φιλήμων. Ο G. Finlay την τοποθετεί στις 5 Απρ/24 Μαρτίου και την αναφέρει ως το πρώτο “Te Deum” για την επιτυχία της Επανάστασης. Περιγράφει την συγκίνηση λέγοντας ότι “Πατριωτικά δάκρυα κυλούσαν στα μάγουλα των άγριων πολεμιστών, και άγριοι οπλοφόροι έκλαιγαν σαν παιδιά. Όλοι οι παρόντες αισθάνονταν ότι το γεγονός άνοιγε μια νέα εποχή για την Ελληνική ιστορία, και όταν η σύγχρονη Ελλάδα παράγει ιστορικούς, καλλιτέχνες και ποιητές, αυτή η σκηνή αναμφίβολα θα βρει τη θέση της στο Πάνθεο της Δόξας“.

Μετά από πρόταση του τότε Υπ. Εσωτερικών Γ. Παπανδρέου με Βασιλικό Διάταγμα του 1947 αποφασίστηκε ο εορτασμός της επετείου της απελευθέρωσης της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821 και η τέλεση δοξολογίας και επιμνημόσυνης δέησης στον Ναό των Αγίων Αποστόλων.

Οι γραπτές μαρτυρίες της εποχής δεν αναφέρουν σε ποιόν ναό έγινε η δοξολογία το 1821. Σε δευτερογενείς πηγές επικράτησε η άποψη ότι έγινε στον Ναό των Αγίων Αποστόλων, λανθασμένα επειδή στην εποχή τους ήταν ο μόνος σωζόμενος ναός στην περιοχή αλλά και με βάση κάποιο πρόχειρο σημείωμα που θεωρείται πλαστό κατά την άποψη του ιστοριοδίφη Ν. Ζέρβη. Κατ’ αυτόν η δοξολογία έγινε στον Ναό του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου (σήμερα «Αγιάννη») όπως αναφέρεται σε ομιλία του 1865 από τον τότε δάσκαλο Αδαμάντιο Ιωαννίδη..

Ο εν λόγω Ναός ήταν αρχικά βυζαντινός που καταστράφηκε στα Ορλωφικά το 1770, ανοικοδομήθηκε πριν από την Επανάσταση του ’21, καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ το 1825 και ανοικοδομήθηκε εκ νέου το 1865.